Në shumicën e vendeve evropiane, fundjava përfshin të shtunën dhe të dielën, ku e diela është tradicionalisht dita e pushimit, bazuar në traditat e krishtera. Por në shumë vende me shumicë myslimane, e premtja është dita më e rëndësishme e javës, shpesh e konsideruar ditë pushimi zyrtare ose të paktën ditë me orar të shkurtuar pune. Kjo ndarje kulturore dhe fetare reflekton mënyrën se si besimet ndikojnë drejtpërdrejt në organizimin e javës së punës dhe jetës publike.
Në Islam, e premtja – e njohur si “Juma” – është një ditë e shenjtë. Ajo ka një status të veçantë, sepse në këtë ditë myslimanët ftohen të marrin pjesë në faljen e përbashkët në xhami dhe të dëgjojnë hutben (predikimin fetar). Kjo falje është detyrim për burrat myslimanë dhe konsiderohet një moment i bashkimit të komunitetit.
Shtetet që e kanë të premten pushim
Shumë shtete islamike si Arabia Saudite, Irani, Afganistani, Pakistani dhe disa vende të Afrikës Veriore e kanë të premten si ditë pushimi zyrtare. Në këto vende, ritmi i javës punuese është ndërtuar rreth praktikave fetare, dhe ditët e punës zakonisht fillojnë të shtunën ose të dielën.
Disa vende të tjera si Emiratet e Bashkuara Arabe, për të ruajtur balancën midis praktikës fetare dhe nevojave të tregtisë globale, kanë futur një fundjavë të përzier: të premten dhe të shtunën si ditë pushimi.
Kosova dhe Shqipëria: shtete laike me orar evropian
Në Kosovë dhe Shqipëri, pavarësisht se shumica e popullsisë identifikohet si myslimane, e premtja nuk është ditë pushimi – dhe me të drejtë. Këto dy shtete e kanë të qartë në Kushtetutë karakterin laik të tyre, që nënkupton ndarjen e fesë nga shteti. Kjo do të thotë se institucionet publike nuk i nënshtrohen praktikave fetare të asnjë besimi dhe orari i punës ndjek standardet evropiane: fundjava përfshin të shtunën dhe të dielën, ndërsa dita e premte mbetet ditë pune.
Ky organizim është i rëndësishëm për të ruajtur neutralitetin fetar të shtetit, për të garantuar barazi ndërmjet besimeve të ndryshme dhe për të harmonizuar ritmin ekonomik me partnerët ndërkombëtarë.
Pse nuk duhet të jetë e premtja pushim në Kosovë dhe Shqipëri
Ka pasur herë pas here zëra që kërkojnë që e premtja të shpallet ditë pushimi për shkak të rëndësisë fetare në Islam. Por kjo ide bie ndesh me parimet kushtetuese të shteteve tona. Në një shoqëri pluraliste dhe laike, nuk mund të favorizohet një fe mbi të tjerat në mënyrë institucionale. Për më tepër, meqë jemi vende që aspirojmë anëtarësim të plotë në Bashkimin Evropian, respektimi i orarit të zakonshëm evropian të punës është një domosdoshmëri ekonomike dhe administrative.
Nga ana tjetër, edhe sot në Kosovë dhe Shqipëri, besimtarët që dëshirojnë të marrin pjesë në faljen e së premtes, në shumë institucione kanë mundësi të shfrytëzojnë pauza të zgjeruara ose orar fleksibël – një zgjidhje praktike që e ruan balancën ndërmjet lirive fetare dhe angazhimeve shtetërore.
A ndikon kjo ndarje në marrëdhëniet ndërkombëtare?
Po. Ndryshimi i ditëve të pushimit në vende të ndryshme krijon sfida në koordinimin ndërkombëtar. Prandaj, shtetet që janë pjesë e tregjeve globale synojnë të sinkronizohen me javën evropiane të punës. Kosova dhe Shqipëria, si ekonomi në zhvillim dhe me synime euroatlantike, nuk mund të përballojnë izolim të ritmit të punës vetëm për shkak të një praktike fetare.
Ndërsa në shumë vende islame e premtja është ditë pushimi për arsye fetare, në shtetet tona – laike dhe demokratike – ajo mbetet ditë pune. Kjo është në përputhje me Kushtetutën, me angazhimet ndërkombëtare dhe me nevojën për të mos përzier fenë me shtetin. Pushimi i së premtes nuk është as i nevojshëm dhe as i përshtatshëm për shoqërinë tonë moderne dhe shumëfetare.
